Er is sprake van een gegeneraliseerde en uitgesproken jeuk, die meer aanwezig kan zijn op plaatsen waar de mijt zich bevindt. In de beginfase neemt de jeuk geleidelijk toe. De jeuk is meestal ’s avonds/’s nachts in bed en bij een warme omgeving het hevigst. (Ex-)huis- of bedgenoten kunnen dezelfde klachten hebben. Het klinisch beeld wisselt sterk en vaak zijn de graafgangetjes, door onder meer krabben, niet (meer) te herkennen. In de praktijk kan het daardoor soms lang duren voor de diagnose gesteld wordt.
Gewone scabiës
Kenmerkend zijn de gangetjes die de mijt graaft op voorkeursplaatsen: tussen de vingers, zijkanten en plooien van de handpalm, buigzijde van de pols, strekzijde van de ellebogen, de mediale voetrand, enkel en wreef. De gangetjes zien eruit als smalle, gekronkelde, iets verheven bruine laesies. Aan het begin ervan kan de huid wat schilferen (‘wake sign’) en aan de andere kant, waar de mijt zich bevindt, kan een papeltje of blaasje zichtbaar zijn. Door een dermatoscoop kan de kop van de mijt als een zwart driehoekje herkend worden (‘delta sign’) (Bousema 2013). Bij gezonde personen zijn gangetjes soms moeilijk te vinden, omdat ze kapot gekrabd zijn. Ook op andere plekken kan scabiës voorkomen, maar dan meer als huidafwijking met roodheid en papels, zoals in de voorste okselplooi, rond de tepels (van de vrouw), billen, dijen en de (mannelijke) genitalia (Dupuy 2007). Soms kan er sprake zijn van nodulaire scabiës. Hierbij ontstaan noduli tot wel 2 cm groot die bruin-rood van aspect zijn en maanden na behandeling kunnen persisteren. In of rond deze nodi kan soms een scabiësmijt aangetroffen worden (Dupuy, 2007). Naast de gangetjes, papels en nodi als direct gevolg van de infestatie is er vaak een eczemateus huidbeeld verspreid op het lichaam aanwezig. Dit ten gevolge van een allergische (type IV-)immuunrespons op Sarcoptes scabiei-antigenen (Walton 2010).
Scabiës crustosa (norvegica)
Deze vorm van scabiës is voor het eerst beschreven in Noorwegen door Danielson en Böck in 1848, vandaar ook wel de naam ‘norvegica’ (Chosidow 2006, Hengge 2006). Net als de gewone scabiës wordt scabiës crustosa veroorzaakt door Sarcoptes scabiei. Deze vorm van scabiës is veel besmettelijker door de grote hoeveelheid mijten en eitjes in de huidschilfers van geïnfecteerde personen. Bij een ‘gewone’ scabiës zijn er in het algemeen 5 tot 10 mijten op het huidoppervlak aanwezig (door wassen en krabben vermindert het aantal mijten), bij scabiës crustosa kan dit oplopen tot 4700 mijten per gram huidschilfers (Koene 2006). Scabiës crustosa wordt gekenmerkt door huidafwijkingen met een sterk verdikte witte of geelbruine hoornlaag (hyperkeratose), daarom ook wel de naam ‘crustosa’. Daarnaast zijn er papels en noduli, vooral op de extremiteiten. Deze vorm van scabiës komt voornamelijk voor bij bepaalde groepen, zoals immuungecompromitteerden; personen die immunosuppressiva gebruiken; patiënten met neuropathie, paresen of bewegingsbeperkingen; alsmede personen die om welke reden dan ook niet (kunnen) krabben door bijvoorbeeld een fysieke of geestelijke beperking. Doordat bij deze personen het immuunsysteem de scabiësmijten onvoldoende kan attaqueren, hebben de mijten de mogelijkheid om zich veelvuldig voort te planten.
Tussenvormen van scabiës
Tussen gewone scabiës en scabiës crustosa zijn tussenvormen mogelijk met honderden tot duizenden mijten, waarbij de hoeveelheid mijten en dus de mate van overdraagbaarheid richtinggevend is voor de noodzakelijke behandeling. De behandelend arts dient aan de hand van de ernst van de besmetting de behandeling te bepalen. Soms zijn er geen korstvormige afwijkingen maar juist opvallend weinig huidafwijkingen. Het klinische beeld blijft soms beperkt tot een wat droge, schilferige huid. Soms is er sprake van een eczemateuze aandoening of erytrodermie. Bij langdurig gebruik van corticosteroïdzalven kan het beeld nog meer atypisch worden (‘scabiës incognito’). De anders zo uitgesproken jeuk kan verminderd of zelfs afwezig zijn. Deze vorm heeft dezelfde mate van overdraagbaarheid als scabiës crustosa en moet als zodanig behandeld worden.
Scabiës bij kinderen
Bij kinderen onder de 2 jaar is het klinisch beeld anders dan bij volwassenen. De typische kenmerken ontbreken en gangetjes zijn vaak afwezig. Wel worden er vaker puistjes en blaasjes gezien op de handpalmen en voetzolen. Daarnaast treedt er vaker eczematisatie op met secundaire infecties. Een ander belangrijk verschil is de betrokkenheid van hoofd en nek, wat bij volwassenen niet vaak voorkomt (Karthikeyan 2007).
Immuungecompromitteerde personen, personen met een verstandelijke beperking en kwetsbare ouderen
Bij immuungecompromitteerde personen, personen met een verstandelijke beperking en kwetsbare ouderen is er vaker sprake van een atypisch beloop (Tjioe 2008). Het beeld kan gecompliceerd worden door reeds bestaande huidafwijkingen. Het hoofd kan aangedaan zijn, evenals de handpalmen en de voetzolen (Johnston 2005). Hiermee dient bij de behandeling rekening te worden gehouden (hoofdhuid, wenkbrauwen, gezicht, nek en oren meebehandelen). Bij personen die bedlegerig zijn kan juist de rug aangedaan zijn. Bij nodulaire scabiës kunnen er grote verharde ontstoken noduli ontstaan. Deze zitten vooral in de okselplooi, liezen en op de billen en kunnen soms zeer hevig jeuken tot wel maanden na succesvolle behandeling.
Differentiaaldiagnose scabiës
Differentiaal diagnostisch kan er gedacht worden aan erythematosquameuze aandoeningen (bijvoorbeeld eczeem, psoriasis), allergische huidreacties en overige jeukende huidaandoeningen. Mensen met atopie (overgevoeligheid) en eczeem reageren vaak op scabiës met een verergering van het eczeem, wat de diagnose scabiës kan bemoeilijken. Na afdoende behandeling van scabiës kunnen de jeukklachten nog langere tijd (langer dan bij personen zonder deze atopie en eczeem) blijven bestaan, wat de diagnostiek van een recidief kan bemoeilijken (Hengge 2006).
Complicaties
Een mogelijke complicatie door krabben is een bacteriële infectie met (vooral)Staphylococcus aureusen/ofStreptococcus pyogenes(pyodermie). Ook furunculose en cellulitis komen voor. Een bijzondere complicatie van scabiës crustosa is massale aanwezigheid van de mijt in de nagelplaat, waardoor nageldystrofie kan ontstaan (Goyal 2008). Tevens is scabiës een risicofactor voor het ontwikkelen van acute poststreptokokken-glomerulonefritis en geassocieerd met hogere aantallen reumatische koorts en reumatische hartziekte (Heukelbach 2006, Mounsey 2008).
De psychosociale impact van scabiës
Scabiës heeft naast fysieke symptomen zoals intense jeuk, huiduitslag en ontstekingen, ook een aanzienlijke psychosociale impact op patiënten. De aanhoudende jeuk en het ongemak kunnen leiden tot ernstige slaapstoornissen, angst en depressie. Bovendien dragen sociale stigma's en misvattingen over de ziekte bij aan gevoelens van isolatie en schaamte bij getroffen personen, wat hun algehele kwaliteit van leven verder kan verminderen.
Onderzoek heeft aangetoond dat patiënten met scabiës een significant lagere kwaliteit van leven rapporteren in vergelijking met de algemene bevolking, voornamelijk als gevolg van de psychosociale gevolgen van de ziekte (Ariza 2018). Een andere studie benadrukte het verband tussen de duur van scabiës-symptomen en de ernst van psychische aandoeningen zoals angst en depressie (Smith 2019). Angst voor herbesmetting na een episode van scabiës is een veelvoorkomend en relevant psychosociaal aspect bij patiënten. Na een succesvolle behandeling en het verdwijnen van de symptomen, ervaren veel patiënten angst en zorgen over het opnieuw oplopen van de besmetting. Deze bezorgdheid kan leiden tot verhoogde stressniveaus en aanhoudende psychologische belasting bij de patiënt, wat hun kwaliteit van leven beïnvloedt.
Na een succesvolle behandeling kunnen sommige patiënten blijven klagen over jeuk, wat te wijten kan zijn aan een aanhoudende immuunrespons van het lichaam. Dit staat bekend als postscabiësjeuk. Het is van groot belang om patiënten hierover goed te informeren.
In zeldzame gevallen kan een eerdere scabiësbesmetting een infestatiewaan veroorzaken, een psychiatrische aandoening die valt onder de DSM-5-classificatie van een waanstoornis van het somatische type, met een primaire en secundaire variant (Kemperman 2023). De secundaire variant kan het gevolg zijn van andere psychiatrische aandoeningen, medicatiegebruik of middelengebruik, waarbij vooral het gebruik van amfetamines en cocaïne een infestatiewaan kan uitlokken. Bij de behandeling van scabiës is het belangrijk om rekening te houden met bovengenoemde psychosociale aspecten om de negatieve gevolgen voor het welzijn van de patiënten te verminderen.
